Xét nghiệm miễn dịch là một bước quan trọng không thể thiếu trong quy trình khám bệnh. Thực hiện xét nghiệm này giúp bác sĩ đánh giá chính xác hơn tình trạng sức khỏe của từng cá nhân, từ đó đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

Hãy cùng Duy Cường tìm hiểu có những loại xét nghiệm miễn dịch nào qua bài viết dưới đây nhé!

1. Xét nghiệm miễn dịch là gì?

Trong lĩnh vực xét nghiệm y khoa hiện đại, máy xét nghiệm miễn dịch là một trong những thiết bị quan trọng bậc nhất, đặc biệt trong việc phát hiện sớm bệnh lý và hỗ trợ theo dõi điều trị hiệu quả. Đây là loại máy chuyên dùng để phân tích các thành phần trong cơ thể liên quan đến phản ứng miễn dịch, chẳng hạn như kháng nguyên, kháng thể, hormone, dấu ấn ung thư hay các yếu tố vi sinh vật.

Máy xét nghiệm miễn dịch hoạt động dựa trên nguyên lý phản ứng kháng nguyên - kháng thể, một cơ chế tự nhiên của hệ miễn dịch nhằm xác định và trung hòa các tác nhân lạ xâm nhập vào cơ thể.

Có nhiều loại máy xét nghiệm miễn dịch dựa trên các kỹ thuật khác nhau như:

- Miễn dịch huỳnh quang (FIA)

- Miễn dịch phóng xạ (RIA)

- Miễn dịch hấp thụ liên kết enzyme (ELISA/EIA)

- Miễn dịch hóa phát quang (CLIA)

- Miễn dịch điện hóa phát quang (ECLIA)

2,Vai trò của máy xét nghiệm miễn dịch trong y tế

2.1, Chẩn đoán và phát hiện bệnh sớm

Máy giúp phát hiện các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, virus (HIV, viêm gan B, C...), các dấu ấn ung thư (AFP, CEA, PSA...), hormone (TSH, FT3, FT4...), các chỉ số dị ứng, bệnh tự miễn, rối loạn nội tiết, v.v.

Hỗ trợ chẩn đoán các bệnh truyền nhiễm, ung thư, bệnh lý nội tiết, tim mạch, bệnh tự miễn, rối loạn miễn dịch, v.v.

2.2, Theo dõi và đánh giá hiệu quả điều trị

Định lượng các chỉ số sinh học để đánh giá đáp ứng điều trị, theo dõi tiến triển bệnh và phát hiện tái phát (ví dụ: theo dõi chỉ số ung thư sau điều trị, kiểm tra hiệu quả thuốc điều trị nội tiết, v.v).

Giám sát các chỉ số miễn dịch sau khi sử dụng thuốc kháng sinh, hormone, vắc-xin, thuốc ức chế miễn dịch....

2.3, Phát hiện bất thường của hệ miễn dịch

Đánh giá hoạt động của hệ miễn dịch, phát hiện các rối loạn như quá mẫn, tự miễn, suy giảm miễn dịch, đo lường số lượng và hoạt tính tế bào miễn dịch (T, B, NK), các loại kháng thể tổng hợp hoặc tự miễn.

2.4, Tiết kiệm thời gian, tăng độ chính xác và tự động hóa cao

Máy xét nghiệm miễn dịch tự động hóa giúp giảm thiểu sai sót, tăng tốc độ xử lý mẫu, tiết kiệm thời gian và công sức, đặc biệt phù hợp với các bệnh viện, phòng khám lớn.

Một số máy tích hợp cả chức năng sinh hóa và miễn dịch, đáp ứng nhu cầu xét nghiệm đa dạng, nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị.

2.5, Ứng dụng rộng rãi trong lâm sàng

Từ tầm soát, chẩn đoán, theo dõi, tiên lượng bệnh cho đến nghiên cứu khoa học đều cần đến các máy xét nghiệm miễn dịch hiện đại.

3, Các loại xét nghiệm miễn dịch

Các xét nghiệm miễn dịch phổ biến hiện nay được sử dụng bao gồm:

3.1, Tầm soát ung thư tiêu hóa

Phương pháp tầm soát ung thư đường tiêu hóa giúp phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm, từ đó  đưa ra các biện pháp điều trị kịp thời, tăng cơ hội chữa khỏi và kéo dài tuổi thọ cho người bệnh.

Các xét nghiệm miễn dịch giúp phát hiện sắc tố hemoglobin, một chỉ dấu của sự hiện diện máu trong phân. Máu trong phân có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân từ bệnh trĩ, polyp, cho đến nguy cơ ung thư ruột. Những đối tượng cần tầm soát sớm ung thư đường tiêu hóa bao gồm:

Người có tiền sử gia đình bị mắc các bệnh như: Ung thư thực quản, ưng thư đại tràng, ung thư dạ dày  

Người bị polyp, viêm loét đại tràng, viêm loét dạ dày , có vi khuẩn HP,...

Người thường xuyên uống rượu bia, hút thuốc lá, ăn đồ cay nóng, ăn uống không lành mạnh...

3.2, Xét nghiệm dị ứng

Hệ miễn dịch phản ứng mạnh mẽ quá mức trước các tác nhân từ môi trường, gây ra tình trạng dị ứng với biểu hiện như nước mũi chảy, hắt hơi, nước mắt rơi,...

Để tìm ra các phương pháp xét nghiệm dị ứng như xét nghiệm máu, xét nghiệm qua thức ăn và xét nghiệm da… Bác sĩ sẽ dựa vào các con đường gây dị ứng bao gồm đường hô hấp (khói bụi, phấn hoa...), đường tiêu hóa (đậu phộng, hải sản, đậu nành,...) và qua tiếp xúc trực tiếp (ngứa ngáy, phát ban,...). 

3.3, Thử thai

Que thử thai là dụng cụ rất hữu ích giúp chị em xác định chính xác liệu bản thân có thai hay không. Thiết bị này giúp phát hiện hormone thai kỳ HCG có trong nước tiểu. Nếu trên que xuất hiện hai vạch, điều đó có nghĩa là đã mang thai. Ngược lại, nếu chỉ có một vạch thì tức là chưa có thai.

Nguyên lý hoạt động của que thử thai là các kháng thể trong que sẽ phản ứng và kết dính với bêta HCG (hormone thai kỳ) có trong nước tiểu của phụ nữ đang mang thai. Khi kháng thể gắn kết ở vạch đầu tiên, màu sẽ thay đổi lần đầu. Còn ở vạch thứ hai, các kháng thể còn lại không gắn được với bêta HCG, màu sẽ thay đổi lần thứ hai. Chính vì vậy, khi có thai, chị em sẽ thấy hai vạch. Nếu không có thai, tức là không có bêta HCG trong nước tiểu, phản ứng kết hợp giữa kháng nguyên bêta HCG và kháng thể trong que thử sẽ không xảy ra chỉ có sự thay đổi màu sắc một lần, do đó que thử chỉ xuất hiện một vạch.

3.4, Nhận diện tác nhân gây nhiễm khuẩn

Để phát hiện các tác nhân vi rút như HPV, HIV, viêm gan C, và Streptococcus (gây viêm amidan), các xét nghiệm miễn dịch sẽ được sử dụng. Việc nhận diện đúng loại vi trùng gây bệnh có vai trò then chốt giúp nâng cao hiệu quả điều trị.

Phụ nữ mang thai cũng sẽ được chỉ định làm xét nghiệm để xác định có bị nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma Gondii hay không trong một số trường hợp.

3.5, Xét nghiệm chẩn đoán nhồi máu cơ tim và huyết khối

Các xét nghiệm miễn dịch được thực hiện để phát hiện sự gia tăng của các protein đặc hiệu trong cơ thể khi người bệnh bị nhồi máu cơ tim hoặc huyết khối.

3.6, Xét nghiệm nước tiểu

Đường, protein, máu hoặc tế bào viêm trong nước tiểu có thể là dấu hiệu của các bệnh như tiểu đường, nhiễm trùng đường tiết niệu hoặc tổn thương thận. Trong đó, những chỉ số này sẽ được xác định thông qua xét nghiệm miễn dịch.

3.7, Thử nhanh các loại thuốc kích thích

Các xét nghiệm miễn dịch giúp phát hiện xem một người có đang sử dụng những chất kích thích như morphin, cocain, doping, thuốc lắc, ma túy tổng hợp hay cần sa ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh trung ương hay không.

Xét nghiệm này không chỉ được áp dụng cho các loại xét nghiệm đã đề cập mà còn được sử dụng để phát hiện các chất độc, kiểm tra vệ sinh an toàn thực phẩm…được khuyến cáo tùy theo từng trường hợp cụ thể. 

4, Nguyên lý hoạt động của máy xét nghiệm miễn dịch

Cốt lõi của máy xét nghiệm miễn dịch là khả năng phát hiện sự kết hợp giữa kháng nguyên và kháng thể thông qua các phương pháp đánh dấu sinh học. Các kỹ thuật phổ biến nhất bao gồm:

- ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay): sử dụng enzyme để tạo phản ứng màu cho việc định lượng chất phân tích.

- CLIA (Chemiluminescent Immunoassay): ứng dụng phản ứng phát quang để định lượng chính xác các chất.

- FIA (Fluorescence Immunoassay): sử dụng chất phát huỳnh quang để phát hiện kháng thể hoặc kháng nguyên trong mẫu bệnh phẩm.

Nhờ kết quả xét nghiệm miễn dịch theo các phương pháp này, máy có thể xác định được nồng độ chính xác của nhiều chỉ số y sinh học, hỗ trợ chẩn đoán nhanh và đáng tin cậy.

5, Ứng dụng máy xét nghiệm miễn dịch trong y học

Máy xét nghiệm miễn dịch được sử dụng rộng rãi trong:

- Chẩn đoán bệnh truyền nhiễm: như viêm gan B, viêm gan C, HIV, sốt xuất huyết...

- Định lượng hormone: phục vụ trong chẩn đoán rối loạn nội tiết, theo dõi thai kỳ, điều trị hiếm muộn...

- Tầm soát ung thư: thông qua các dấu ấn khối u như AFP, PSA, CA125, CA19-9...

- Theo dõi bệnh lý tim mạch, tuyến giáp, tiểu đường: nhờ khả năng đo nồng độ các chất chỉ điểm sinh học đặc hiệu.

- Hỗ trợ điều trị và kiểm tra miễn dịch sau ghép tạng, dị ứng hoặc các bệnh tự miễn.

Tính ứng dụng rộng rãi, độ chính xác cao và thời gian cho kết quả nhanh khiến máy xét nghiệm sinh hóa miễn dịch trở thành thiết bị không thể thiếu trong phòng xét nghiệm hiện đại.

Các dòng máy xét nghiệm miễn dịch phổ biến hiện nay

Dựa trên công nghệ và quy mô sử dụng, máy xét nghiệm miễn dịch được chia thành nhiều dòng khác nhau. Mỗi dòng máy có ưu thế riêng về tốc độ xét nghiệm, dải chỉ tiêu và chi phí đầu tư:

- Máy xét nghiệm bán tự động ELISA: phù hợp với các phòng khám nhỏ, chi phí đầu tư thấp nhưng vẫn đảm bảo độ chính xác.

- Máy xét nghiệm miễn dịch tự động hóa phát quang (CLIA): dành cho bệnh viện tuyến trung ương và phòng lab lớn với khả năng xử lý mẫu liên tục, kết quả nhanh, độ tin cậy cao.

- Máy xét nghiệm miễn dịch huỳnh quang (FIA): thường nhỏ gọn, dễ sử dụng, thích hợp cho các cơ sở y tế tuyến huyện hoặc phòng khám đa khoa.